Της Μαρίας Ζούγρα
«Ορέστη απ’ το(ν) Βόλο, Μαρία απ’ τη Σπάρτη, γυρεύω το(ν) γιο μου, Μαρία απ’ τη Σπάρτη»… Μάρθη από τα… Τέμπη, «την κόρη μου θέλω». Την κόρη που «έφυγε», πριν γιορτάσει τα 20ά της γενέθλια, πριν καλά-καλά ανοίξει τα φτερά της για να κατακτήσει τα όνειρά της, έγινε η ίδια όνειρο στον ύπνο της μάνας, της μάνας που την έτεξε, της μάνας που τη βύζαξε, της μάνας που τη λάτρεψε ως σάρκα από τη σάρκα της, ως φυλαχτό μονάκριβο που θα απέτρεπε και θα προλάμβανε κάθε κακό. Μα φευ! Ήταν η ώρα η κακή, «που πνίγεται το δείλι» και έρεβος συντρόφευσε το ταξίδι της κόρης της φωτόλουστης και πολυαγαπημένης από το τρένο στο φως κι έγινε λάμψη, έγινε αστέρι, έγινε άγγελος στον ουρανό. Μα η μάνα που χάνει πότε δεν παύει να ψάχνει, να ψάχνει το παιδί της ακόμη και στα λόγια που ανταλλάσσονται στην εξεταστική, που συστάθηκε για να ρίξει φως στο έρεβος, στο οποίο ζουν έκτοτε οι συγγενείς των θυμάτων των Τεμπών.
Η μητέρα θύματος και πρόεδρος του Συλλόγου Πληγέντων Δυστυχήματος Τέμπη, η παιδίατρος Μαρία Καρυστιανού, η «μάνα των Τεμπών» δεν θα ξεχάσει ποτέ τη νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου, όταν η κόρη της Μάρθη, μόλις 20 ετών έφυγε από τη ζωή στη σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη, έναν σχεδόν χρόνο πριν. Έντεκα μήνες μετά την τραγική απώλεια και ενώ ακόμα το βαρύ πένθος της συνεχίζεται βρίσκεται στην επιτροπή που διερευνά το έγκλημα των Τεμπών και από την πρώτη στιγμή δήλωσε πως αν και μόνη της, δίχως τη Μάρθη της, δεν είναι μόνη. «Φανταστείτε 57 ανθρώπους δίπλα μου και τις οικογένειές τους, 180 τραυματίες και τις οικογένειες τους. Φανταστείτε κάθε άνθρωπο που ανέβηκε πάνω στο τρένο όλα αυτά τα χρόνια. Κάποιοι, πολλές φορές. Ήταν τυχεροί. Εκτέθηκαν σε κίνδυνο απώλειας της ζωής τους, γιατί κάποιοι δεν έκαναν τη δουλειά τους. Σε αυτό το έγκλημα η απόδοση δικαιοσύνης είναι μονόδρομος. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Εύχομαι μέσα από τη δικαιοσύνη».
Δεν είναι μόνη. Μόνοι δεν είναι ούτε οι 57 νεκροί, αριθμός-τραγικό ορόσημο για τη χώρα μας, που υποσυνείδητα συνδέεται με έναν ακόμη τραγικό απολογισμό, εκείνον των 104 νεκρών στο Μάτι, από μια φωτιά που ξεκίνησε το απόγευμα της Δευτέρας, 23 Ιουλίου 2018, στο Νταού Πεντέλης κι έμελλε να είναι η φονικότερη στην ιστορία του ελληνικού κράτους. «Ψυχές» απανθρακώθηκαν, ψυχές φτερούγισαν στο άπειρο, να βρουν τη σωτηρία, από ένα κράτος ανίκανο να τους σώσει, από μια κυβέρνηση που τους άφησε να καούν ζωντανοί.
Την ώρα που η πρόεδρος του Συλλόγου Πληγέντων Δυστυχήματος Τέμπη ζητά δικαίωση για τα 57 θύματα, μεταξύ των οποίων και η κόρη της, καταθέτοντας ως μάρτυρας στην εξεταστική επιτροπή της Βουλής για τη διερεύνηση του εγκλήματος, η πρώην περιφερειάρχης Αττικής, Ρένα Δούρου απολογείται για ένα ακόμη έγκλημα, εκείνο στο Μάτι. «Ευθύς εξαρχής θα ήθελα να πω ότι γνωρίζω ότι καμία συγγνώμη δεν είναι αρκετή, ποτέ και τίποτα δεν μπορεί να αναπληρώσει τις απώλειες και να φέρει πίσω τις ζωές και να απαλείψει το γεγονός που σημάδεψε και τη δική μου ζωή. Πρέπει ως κοινωνία να εκφράσουμε τη συντριβή μας». Κατόπιν επικλήσεως στο συναίσθημα, προσέθεσε: «Σε όλα τα στάδια, προληπτικό, αυξημένης ετοιμότητας και κατάσβεση φωτιάς η περιφέρεια Αττικής επιτέλεσε το έργο της και σωστά δεν κατηγορήθηκαν άλλα, αρκετά μέλη της περιφέρειας. Υπήρχε πιθανότητα να είχα εισήγηση από την πυροσβεστική και να μην την εφάρμοζα; Η περιφέρεια δεν ήταν ανέτοιμη. Είχε σχέδιο». Σχέδιο εξόντωσης; Σχέδιο οργουελικό;
Την ώρα που διερευνάται «τις πταίει» στο Μάτι, μια μάνα ζητά να τιμωρηθούν αυτοί που δεν είχαν σχέδιο στα Τέμπη. Αυτοί που αποποιούνται τις ευθύνες και κοιμούνται ήσυχα τα βράδια. «Πιστεύω ότι δεν φταίμε. Εγώ πιστεύω ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν φταίει. Ούτε εγώ προσωπικά», δήλωσε αμέσως μετά την τραγωδία των Τεμπών ο πρώην υπουργός Μεταφορών και Υποδομών, Χρήστος Σπίρτζης. Σαν άλλος Πόντιος Πιλάτος «νίπτων τας χείρας του» κι αφού προηγουμένως «…λαβὼν ὕδωρ ἀπενίψατο τὰς χεῖρας ἀπέναντι τοῦ ὄχλου, λέγων, ἀθῷός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος τούτου· ὑμεῖς ὄψεσθε…». Στη συνέχεια «…παρέδωκεν αὐτὸν αὐτοῖς ἵνα σταυρωθῇ…»… «παρ-έδωσε» τον επόμενο υπουργό, βγάζοντάς τον «στον τάκο».
Τελικά ποιος φταίει και πώς από την ύβρη κι αφού έχουν επέλθει η άτη και η νέμεση θα επέλθει η τίση και δικαίωση; Πώς θα δικαιωθούν οι ψυχές που χάθηκαν και οι συγγενείς τους, που έχουν υποστεί ένα φρικτό γεγονός, το οποίο τους συνέθλιψε, αφήνοντας ανεξίτηλα σημάδια στη συνείδησή τους, σημαδεύοντας για πάντα τις μνήμες τους και αλλάζοντας τη μελλοντική τους ταυτότητα ως μέλη της ελληνικής κοινότητας, που έχει βιώσει ένα πολιτισμικό τραύμα. Αυτήν τη στιγμή γίνεται προσπάθεια η οδυνηρή εμπειρία να αποσπασθεί από τον ατομικό βιόκοσμο και να μεταφερθεί στη δημόσια σφαίρα, να εξηγηθεί, να αναπαρασταθεί και να καταδικαστεί. Η διαδικασία της κοινωνικής κατασκευής του πολιτισμικού τραύματος γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ γεγονότος και αναπαράστασης μέσω της δημιουργίας συμβολικών παραστάσεων των γεγονότων, μολονότι οδυνηρών. Ξεκινά με την ιστόρηση ενός τρομακτικού γεγονότος και καταλήγει στην απαίτηση για συναισθηματική, θεσμική και συμβολική αποζημίωση και αποπληρωμή της ζημίας που έγινε. Την τιμωρία.
Το τραύμα χρησιμοποιείται στον δημόσιο λόγο με αφορμή δεινοπάθειες και εγκλήματα του παρελθόντος. Οι συνέπειες εκτείνονται χρονικά και ο πόνος που τις συνοδεύει δεν περιορίζεται στους άμεσα εμπλεκομένους αλλά μεταφράζεται σε συλλογική εμπειρία και των επόμενων γενιών. Πρόκειται για μια αλληλοδιαδοχή μνήμης και ποτέ λήθης, βάσει της οποίας συγκροτούνται συλλογικές ταυτότητες: όλοι θα θυμούνται το έγκλημα στο Μάτι, όλοι θα θυμούνται το έγκλημα νέων παιδιών στα Τέμπη. Ένα πολιτισμικό τραύμα δεν είναι μια σταθερή κατάσταση, αλλά μία ανοιχτή και εναντιωματική διαδικασία κοινωνικής διαπραγμάτευσης για το νόημα, τη δημόσια αναπαράσταση και την αναμνημόνευση παρελθοντικών γεγονότων, τα οποία έχουν νοηματοδοτηθεί από ποικίλους φορείς της δημόσιας σφαίρας ως ταπεινωτικά, ανάρμοστα και άδικα για τμήματα της κοινωνίας ή/και ολόκληρο το κοινωνικό σώμα. Διότι το έγκλημα τόσων ανθρώπων ήταν αδιαμφισβήτως άδικο.
Δεν είναι μόνη η μάνα της Μάρθης που χάθηκε στα Τέμπη. Δεν είναι μόνοι όλοι οι συγγενείς των θυμάτων που χάθηκαν στο Μάτι. Είναι όλη η ελληνική κοινωνία μαζί τους, στο πλευρό τους και ζητά απόδοση ευθυνών, δικαίωσης ένεκεν, για να ησυχάσουν οι ψυχές των νεκρών και να σταματήσουν την περιπλάνηση επί Γης ζητώντας τη λύτρωση.
Πιστεύω στην ελληνική δικαιοσύνη και την απονομή της. Πιστεύω στη δικαίωση και τη λύτρωση των ψυχών. Οι χαμένες ψυχές αναμένουν την ετυμηγορία. Το καλό, το αγαθό πρέπει να νικήσει ή χρησιμοποιώντας τα λόγια της «μάνας των Τεμπών»: «Η ανοχή έφτασε στο τέλος της, η τελική κρίση θα είναι εδώ. Θέλει αρετή η πολιτική και ήθος η ανάληψη ευθυνών. Αυτοί νομίζουν ότι δεν θα τιμωρηθούν. Αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα. Η περίπτωση των Τεμπών θα μείνει στην ιστορία και θα είναι όλοι εκτεθειμένοι. Η κοινωνία περιμένει τη δικαίωση».
